Karper, Haai of Dolfijn – Over effectiever zijn in omgaan met verandering

Verandering is niet leuk!
Wij mensen vinden verandering niet leuk! Als sociale dieren zijn we vooral gericht op het handhaven van de status quo in onze relaties en in wat we doen. Het biedt veiligheid, zekerheid en duidelijkheid.

Zelfs zelfgekozen veranderingen – vakantie, verhuizing, huwelijk, andere baan – gaan gepaard met veel stress. Vraag het de directeur op de camping in zijn zwembroek aan de rand van het zwembad, die niet weet wat er “thuis” gebeurt, wat hij moet doen en nu antwoordt op de vraag: “wie ben je?”

Laat staan de veranderingen die van buiten komen en je worden opgelegd. Waar je geen invloed op hebt, niet voor kiest en dus hebt te ondergaan. Bijvoorbeeld het beleid van de nieuwe manager die over je heen wordt uitgestort, keuze van je man/vrouw voor een buitenlandse carrière of beëindiging van de relatie.

Hoe omgaan met verandering
Meer dan de aard van de verandering bepaalt je eigen basis instelling, in termen van drijfveren, denk- en doe-stijlen, hoe je omgaat met verandering en alledaagse situaties. Herken je in jezelf meer de karper, haai of dolfijn?

De Karper
De karper voelt zich prettig onder water, dicht bij bodem en het liefst tussen het riet. Voorzichtig en behoedzaam te midden van andere karpers. Is het water warm en behaaglijk, dan komt de karper bovendrijven en laat zich voorzichtig zien. Komt er iets nieuws of onverwachts in de buurt, dan duikt de karper zo snel mogelijk het zand of het riet in. De karper vlucht voor of vermijdt de verandering.

De Haai
De haai beweegt zich, indruk- en ontzagwekkend, onder water en aan het oppervlak. Heeft een territorium instelling, leeft overwegend alleen, heeft een duidelijke focus en een beperkt gezichtsveld. Komt er iets nieuws in zijn territorium, dan vliegt de haai erop, rijt het aan stukken en vraagt zich daarna eventueel pas af wat het precies was. De haai vecht vooral tegen verandering.

De Dolfijn
De dolfijn vindt het dol fijn onder water, aan het oppervlak en door het oppervlak. Is autonoom, zelfstandig, nieuwsgierig, leergierig en speels. Is een sociaal groepsdier (bijv. samen jagen). Komt er iets nieuws op zijn pad, dan pakt de dolfijn het op, speelt ermee en ontdekt wat ermee te doen. Meenemen als het de moeite waard is. Anders achterlaten. De dolfijn vormt (mede) de verandering.

Heb je al gekozen? Intuïtief, misschien instinctief, kiezen de meeste mensen voor de dolfijn! Doorvragen levert echter op dat het vooral “wishful thinking” is. We willen graag als dolfijn met verandering omgaan. Sterker nog: dol fijn door het leven gaan.

De mens denkt zich veelal als dolfijn te gedragen, maar in de praktijk is primair vooral karper- en/of haaigedrag te zien. Afzonderlijk, maar vaak in combinatie. Bijvoorbeeld, de persoon die als karper lang stil is, rustig blijft, vermijdt en “absorbeert” totdat de maat vol is, en die dan onherkenbaar als haai om zich heen slaat. Gedrag in zowel werk- als in privésituaties, die in de interactie met anderen vaak wederzijds versterkt wordt.

Effectiviteit van gedrag
Karper- en/of haaigedrag leidt tot lagere effectiviteit van je zelf, je team en je organisatie. Zowel op de korte als lange termijn, ondanks het feit dat bijvoorbeeld karpergedrag op korte termijn effectief lijkt om “de goede vrede” te bewaren. Dit gedrag van het individu of team als geheel leidt vaak tot “bezigheidstherapie”, waarbij de energie intern gericht is.

Dolfijngedrag is constructief, doel – en mensgericht. Het bevordert het versterken van samenwerking en het nemen van je eigen verantwoordelijkheid, omdat je invloed hebt op wat er gebeurt (binnen kaders). Als persoon ben je effectief en als team slagvaardig omdat de energie naar buiten is gericht i.p.v. intern in het team.

Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Ben je nu tevreden met het effect van je gedrag, houdt het zo! Wil je wat anders bereiken, dan zal je toch wat anders moeten doen. Overweeg dan om na je primaire reactie op een situatie, het toch anders toe doen en als dolfijn andere effecten te bereiken.

Effectief met dolfijngedrag
De keuze voor dolfijn is ook intuïtief en instinctief, omdat je dat in essentie ook bent. Als kind was je dolfijn: onbevangen, onbevooroordeeld en vrij, in een wereld als speeltuin, vol mogelijkheden. Daarna hebben we ons, vanuit een behoefte aan veiligheid en zekerheid, aangeleerd om haai en/of karper te zijn. En voelt het veilig en vertrouwd om dat haai- of karperpakje aan te houden. Terwijl er toch een verlangen is om (weer) dolfijn te zijn …

Het vergt moed om over je primaire reactie heen te stappen en dolfijngedrag te vertonen. Maar de beloning is groot, voor jezelf en anderen. Het bied je een doorbraak, waardevol voor de rest van je leven: meer betekenisvol, succesrijk, effectief en plezierig (bezig) zijn.

Wil je weten hoe je onbewust met verandering omgaat, wat je primaire drijfveren, denk- en doe-stijlen zijn, wat je effectiviteit is en hoe je effectiever wordt met dolfijngedrag? Durf je het aan?